Η οικονομική προσέγγιση του Donald Trump έχει προκαλέσει σημαντικές συζητήσεις, ιδιαίτερα λόγω της επιμονής του σε πολιτικές που δίνουν έμφαση στην εθνική υπεροχή, τη βιομηχανική ανασυγκρότηση και την επαναφορά των παραγωγικών δραστηριοτήτων εντός ΗΠΑ. Πολλοί παρατηρητές εντοπίζουν σε αυτές τις θέσεις χαρακτηριστικά που παραπέμπουν στην ξεχασμένη – αλλά ιστορικά σημαντική – οικονομική θεωρία του μερκαντιλισμού.

 

“America First”: Οικονομικός Πατριωτισμός σε Δράση

 

Η βάση της φιλοσοφίας του Trump συνοψίζεται στο σύνθημα “Make America Great Again”. Πίσω από αυτό βρίσκεται η ιδέα ότι η οικονομική πολιτική πρέπει να εξυπηρετεί πρώτα τον Αμερικανό πολίτη και τις εγχώριες επιχειρήσεις. Οποιοδήποτε μέτρο ωφελεί την εθνική παραγωγή, έστω και εις βάρος των αρχών της ελεύθερης αγοράς ή της οικονομικής αποτελεσματικότητας, κρίνεται θετικό.

 

Αυτή η στάση περιγράφεται ως οικονομικός πατριωτισμός: ευνοϊκές πολιτικές προς τις ντόπιες επιχειρήσεις με βάση την εθνική τους ταυτότητα, και όχι απαραίτητα την αποδοτικότητά τους.

 

Δασμοί και Εμπορικά Ελλείμματα: Η Αντίληψη Trump

Ο Trump αντιμετωπίζει τα εμπορικά ελλείμματα ως δείκτη “εκμετάλλευσης” των ΗΠΑ. Για να αντισταθμίσει αυτή την κατάσταση, κατέφυγε σε δασμούς επί εισαγόμενων προϊόντων, ώστε να καταστήσει τις εγχώριες παραγωγές πιο ανταγωνιστικές. Σκοπός δεν ήταν μόνο η αύξηση των εσόδων, αλλά και η επαναφορά της μεταποίησης εντός συνόρων.

 

Αν και οι δασμοί εφαρμόστηκαν σε πολλές χώρες, συχνά χωρίς διακρίσεις, η γενική στρατηγική φαινόταν να στοχεύει στην “ανάκτηση” του εμπορικού πλεονεκτήματος των ΗΠΑ.

 

Μερκαντιλισμός: Το Παρελθόν που Επιστρέφει;

 

Η παραπάνω προσέγγιση θυμίζει έντονα τις βασικές αρχές του μερκαντιλισμού – ενός οικονομικού δόγματος που κυριάρχησε στην Ευρώπη από τον 16ο έως τον 18ο αιώνα. Ο μερκαντιλισμός θεωρούσε ότι ο παγκόσμιος πλούτος είναι περιορισμένος και ότι κάθε χώρα έπρεπε να τον συσσωρεύσει μέσω πλεονασματικού εμπορίου, ενισχύοντας τις εξαγωγές και περιορίζοντας τις εισαγωγές.

 

Σε αυτό το πλαίσιο, η κυβέρνηση πρέπει να παρεμβαίνει ενεργά στην οικονομία, να επιβάλλει δασμούς και να προστατεύει την εθνική παραγωγή, θεωρώντας το εμπόριο ως σχέση μηδενικού αθροίσματος: για να κερδίσει μία χώρα, κάποια άλλη πρέπει να χάσει.

 

Ο Adam Smith και η Απόρριψη του Μερκαντιλισμού

Στον αντίποδα του μερκαντιλισμού, ο Adam Smith εισήγαγε την ιδέα ότι ο πλούτος ενός έθνους δεν εξαρτάται από την αποθήκευση χρήματος, αλλά από την παραγωγή και την ανταλλαγή αγαθών και υπηρεσιών. Υποστήριξε το ελεύθερο εμπόριο ως αμοιβαία επωφελές (win-win) και πρότεινε ότι το κράτος πρέπει να περιορίσει την παρέμβασή του στην οικονομία.

 

Πολιτική ή Στρατηγική;

 

Η πολιτική Trump έχει δύο πιθανές ερμηνείες:

 

1. Ειλικρινής απόρριψη της παγκοσμιοποίησης, με στόχο την οικονομική αυτάρκεια και την ανάκτηση του εθνικού ελέγχου στην παραγωγή.

 

 

2. Στρατηγική διαπραγμάτευση, χρησιμοποιώντας τις πολιτικές πίεσης ως διαπραγματευτικό χαρτί για πιο ευνοϊκές συμφωνίες ελεύθερου εμπορίου.

 

 

 

Όποια και αν είναι η αλήθεια, τα αποτελέσματα είναι ξεκάθαρα: η εμπορική πολιτική των ΗΠΑ μετατοπίστηκε προς μια κατεύθυνση ενίσχυσης του κράτους στον οικονομικό σχεδιασμό, δημιουργώντας παράλληλα παγκόσμιες εντάσεις και αναδιανομή του εμπορικού παιχνιδιού.

 

Συμπέρασμα

 

Η οικονομική στρατηγική του Donald Trump συνδυάζει στοιχεία προστατευτισμού, πολιτικής διαπραγμάτευσης και εθνικής προτεραιότητας. Παρότι η ρητορική του διαφέρει από τις κλασικές οικονομικές θεωρίες, η πρακτική εφαρμογή του θυμίζει σε πολλά σημεία τη λογική του μερκαντιλισμού: ισχυρό κράτος, παρεμβατική πολιτική, εμπορικό πλεόνασμα.

 

Αν αυτή η τάση συνεχιστεί, ίσως μιλάμε για μια νέα εποχή οικονομικού εθνικισμού, με άγνωστες συνέπειες για το μέλλον του παγκόσμιου εμπορίου.